Artykuł ten ma na celu przybliżenie problemu nadpobudliwości psychoruchowej. Sądzę, że przedstawione informacje pozwolą zrozumieć problem, wskażą jak pomagać dzieciom z ADHD, by lepiej funkcjonowały w środowisku szkolnym i rodzinnym, znalazły przyjaciół, a u nauczyciela zyskały akceptację.
ADHD charakteryzuje się obecnością trwałych wzorców zachowania, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy i układających się w charakterystyczną triadę objawów. Są nimi problemy z utrzymaniem uwagi, nadmierna impulsywność oraz nadruchliwość, nasilone w stopniu, niewspółmiernym do wieku i poziomu rozwoju dziecka. Dzieci z ADHD są niespokojne, mają trudności z pozostaniem na miejscu w klasie, łatwo rozpraszają się, nie potrafią poczekać na swoją kolej, dużą trudność sprawia im zastosowanie się do kolejnych instrukcji. Często przerzucają się z jednej, nie zakończonej działalności do drugiej, są nadmiernie gadatliwe, przeszkadzają innym, wydaje się, że nie słuchają tego, co się do nich mówi, angażują się w niebezpieczne działania nie uwzględniając możliwych ich konsekwencji.
Rozpoznanie zespołu hiperkinetycznego (ADHD) stawia się na podstawie kryteriów diagnostycznych ICD-10, klasyfikacji, która jest obowiązująca w Polsce. W zakres objawów wchodzą objawy nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń koncentracji uwagi, które muszą pojawić się nie później niż w 7 roku życia, występować przynajmniej w dwóch środowiskach (np. dom, szkoła), a ich nasilenie musi powodować upośledzenie funkcjonowania dziecka (społecznego lub szkolnego). Wskazana może być również diagnoza ADHD według DSM-IV TR, ponieważ klasyfikacja ta pozwala na postawienie rozpoznania podtypu z dominującymi zaburzeniami koncentracji uwagi (ADD). Dzieci z tym podtypem ADHD są spokojne, nie zwracają na siebie uwagi, jednak w związku z masywnymi zaburzeniami koncentracji uwagi narażone są na dużo słabsze wyniki w nauce, a często na trudności szkolne, mimo prawidłowego intelektu.
ADHD (zaburzenie hiperkinetyczne) jest rozpoznaniem klinicznym, które stawia się na podstawie wywiadów i obserwacji dziecka. Nie ma żadnych badań laboratoryjnych pozwalających na postawienie lub wykluczenie tego rozpoznania. Często jednak konieczne jest wykonanie badań dodatkowych w celu wykluczenia innych chorób, które mogą być powodem występowania objawów naśladujących objawy ADHD, a które wymagają odmiennego leczenia. Badania dodatkowe konieczne są również przed ewentualnym rozpoczęciem leczenia farmakologicznego oraz w trakcie jego trwania.
W procesie diagnostycznym należy pamiętać o odmiennym postępowaniu w związku z wiekiem dziecka. Np. co prawda początek objawów ADHD zawsze występuje przed 7 rokiem życia, prawie zawsze przed 5 rż, a często przed 2 rż to jednak w wieku przedszkolnym rozpoznanie powinno być stawiane bardzo ostrożnie. Duża ruchliwość dziecka czy wybuchy emocjonalne mogą być elementami prawidłowego rozwoju u dzieci z tzw. "żywym temperamentem". W trakcie stawiania rozpoznania należy wykluczyć skrupulatnie występowanie nasilających niepokój dziecka czynników środowiskowych (konflikty w rodzinie, rozwód rodziców, lęk separacyjny okresu dzieciństwa i inne), a także maltretowanie dziecka.
TERAPIA ADHD
Cele, które należy stawiać w terapii dziecka z ADHD to:
- zmniejszenie nasilenia objawów ADHD;
- zmniejszenie objawów współwystępujących (np. dysleksja, tiki);
- zmniejszenie ryzyka późniejszych powikłań.
Najbardziej skuteczna jest wielokierunkowa pomoc w tzw. multimodalna, która obejmuje oddziaływania:
A .Psychospołeczne
B. Psychoterapię
C. Leczenie farmakologiczne
Ad .A Oddziaływania psychospołeczne:
- wyjaśnienie rodzicom i innym członkom rodziny i szkoły objawów ADHD; jego przebiegu i rokowania. Poradnictwo w zakresie metod wychowawczych;
- wyjaśnienie dziecku istoty zaburzenia, omawianie z nim kłopotów jakie miało;
- nakłanianie do obserwacji swojego zachowania;
- wyjaśnienie nauczycielom istoty zaburzenia, współpraca ze szkołą i poradnią psychologiczno- pedagogiczną;
Ad. B Psychoterapia
Zdarza się, że u dziecka nadpobudliwego i w jego rodzinie pojawiają się problemy wykraczające poza ramy poradnictwa rodzinnego. Takim dzieciom i rodzicom proponuje się dostępne formy psychoterapii:
- terapia rodzin- jeśli rodzina jako całość ma znaczne trudności w funkcjonowaniu;
- terapia indywidualna lub grupowa dziecka. Przeciwdziała ona niskiej samoocenie; dziecka, pomaga rozwiązywać problemy z rówieśnikami;
- terapia umiejętności społecznych i terapia zaburzeń uwagi;
Ad. C Farmakoterapia- stosowanie leków
Większość leków stosowanych w leczeniu nadpobudliwości działa na jej zasadnicze objawy, a więc zaburzenia uwagi, nadruchliwość, impulsywność, czasem nawet na skłonność do nadmiernie żywych reakcji emocjonalnych. Mogą one spowodować, że:
- dziecku będzie łatwiej skupić się podczas pracy i nauki;
- zacznie słuchać co się do niego mówi;
- łatwiej będzie zapanować nad swoją potrzebą ruchu i mówienia;
- łatwiej będzie mu przez chwile pomyśleć, zanim coś zrobi.
Warto jednak wiedzieć, że:
- Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się tylko u dzieci, u których jest to konieczne i zawsze musi być częścią planu terapii obejmującego inne formy pomocy dziecku.
- Leki nie wyleczą z nadpobudliwości. Zmniejszają jej objawy w czasie gdy są podawane. Nie zastąpią wychowania i nauczania mogą jednak je ułatwić.
Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego.
Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy.
- Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.
- Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:
- zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka;
- trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców;
- nie dać się zdominować dziecku;
- należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi);
- po wystąpieniu konfliktu – należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze; spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka;
- należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo; dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie; nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa; a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości.
- Pomoc w nauce
- czytanie – ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe
- czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)
- odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)
- dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)
- zasada trzech R: rutyna, regularność, repetycja.
Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.
PODSUMOWANIE
- Dziecko nadpobudliwe ma odmienne możliwości i wymagania należy się do nich dostosować.
- Karanie za objawy niezależne od dziecka rodzi lęk i niechęć.
- Trzeba dostrzegać, kiedy dziecko robi coś dobrze i zachęcać je do dalszej pracy.
- Bliższa współpraca nauczycieli z rodzicami ułatwia pracę obu stronom z pożytkiem dla dziecka.
Bibliografia:
- „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci” T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka.
- „ Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Objawy i sposoby pomocy”. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, A. Pisula, M. Skotnicka.
- Farmakologiczne leczenie zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością. F. Robakowski, A. Rajewski, Warszawa 2004
- "Dziecko nadpobudliwe w szkole” A. Kołakowski, A. Pisula, M. Skotnicka.